Verdwenen Joodse herinneringen
Naarmate de jaren dertig vorderen, wordt steeds duidelijker dat de Joden in Duitsland het zwaar te verduren hebben. Steeds vaker melden vluchtelingen zich aan de grens, ook in Beek bij Nijmegen. Zeker na de Kristallnacht (van 9 op 10 november 1938) kan er geen misverstand over bestaan dat de Duitse Joden geen leven hebben in Nazi-Duitsland. De Gelderlander en de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant spreken over ‘woeste tonelen en wanhoopskreten aan de grens’ en steken hun afschuw niet onder stoelen of banken.
Nijmegenaren in het algemeen en de Joodse gemeenschap in het bijzonder hebben echter nog geen flauw vermoeden van wat de toekomst gaat brengen. Op het moment dat de Duitsers Nederland bezetten, nemen de zorgen vanzelfsprekend toe. De eerste anti-Joodse maatregelen beloven weinig goeds voor de Joodse Nijmegenaren. Het net sluit zich onverbiddelijk en een catastrofe die zijn weerga niet kent, is het gevolg. Honderden Joodse Nijmegenaren zullen niet meer terugkeren uit de kampen. De impact van de Holocaust, tot op de dag van vandaag voelbaar, is ook in de Waalstad groot.
Lopend langs de plaatsen van herinnering waaronder Stolpersteine, kijken we naar de Joodse gemeenschap – Nijmegenaren onder de Nijmegenaren – vóór de Tweede Wereldoorlog. We horen verhalen en anekdotes van en over bekende personen en families. De ontwikkelingen vanaf 10 mei 1940 staan echter centraal. We proberen ons hun zorgen en angsten voor te stellen, de dilemma’s waarvoor zij en andere Nijmegenaren kwamen te staan. We zien de nauwgezette opbouw van de antisemitische politiek in Nijmegen aan de hand van unieke archiefstukken. We volgen een aantal jonge Joodse Nijmegenaren op de voet aan de hand van brieven en foto’s. Een beklemmende rondleiding op basis van jarenlang historisch onderzoek in nationale en internationale archieven die deelnemers tot nadenken zal stemmen.
Duur rondleiding: ruim een uur
Reserveren: kan hier
Alle stadswandelingen zijn tot stand gekomen door middel van:
- uitgebreid historisch onderzoek in diverse archieven
- literatuurstudie
- interviews
Literatuursuggesties:
- F.M. Eliëns, Voor Joden verboden. Hoe de Joodse gemeenschap uit Nijmegen verdween 1940-1945 (Amsterdam 2021)
- F. M. Eliëns, Nijmegen tussen bezetting en bevrijding (Zaltbommel 1995)
- P. Griffioen en R. Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België. Overeenkomsten, verschillen en oorzaken (Amsterdam 2011)
- C. van der Heijden, Dat nooit meer. De nasleep van de Tweede Wereldoorlog in Nederland (Amsterdam 2011)
- M. de Keizer en M. Plomp (red.), Een open zenuw. Hoe wij ons de Tweede Wereldoorlog herinneren (Amsterdam 2010)
- F. van Vree en R. van der Laarse (red), De dynamiek van de herinnering. Nederland en de Tweede Wereldoorlog in een internationale context (Amsterdam 2009)
- M. Vermeulen en A. van Megen, Woeste tonelen en wanhoopskreten aan de grens. Verslaglegging van antisemitisme in Duitsland en de receptie van Joodse vluchtelingen in Nederland en Nijmegen (1933-1938) in de Gelderlander en PGNC (2010, bachelorwerkstuk Radboud Universiteit Nijmegen)